Odwrócona piramida Jonathana Wilsona to książka, która wśród fanatyków taktyki piłkarskiej uchodzi za biblię. Wydań były cztery, ale w Polsce ukazuje się dopiero po raz drugi. Sukces pierwszej edycji przełożył się na zainteresowanie kibiców szukających w futbolu czegoś więcej niż zwykłe rozrywki, a tych jest w Polsce coraz więcej. W najnowszym wydaniu Wilson uzupełnia, aktualizuje wcześniejsze tezy opisując futbol Guardioli w konfrontacji z Gegenpressingiem Kloppa, który zaproponował w Liverpoolu.
Czytając książki traktujące o taktyce piłkarskiej, zawsze przychodzi mi na myśl jedna teza, być może kontrowersyjna w swojej naiwności, ale jeszcze raz ją przytoczę: Gdybyśmy bardziej analitycznie podchodzili jako nacja do futbolu, nasze drużyny i piłkarze byliby lepsi, bo od małego chłonęliby zimnokrwiste spojrzenie na futbol, wykorzystując swoją wiedzę na boisku – nawet przy mniejszych w teorii umiejętnościach.
Dlatego niezmiernie cieszy, że ponownie możemy czytać Odwróconą Piramidę Jonathana Wilsona po polsku. Pierwsze wydanie przed Euro 2012 przeszło bez echa. Może dlatego, że nie byliśmy jeszcze gotowi, by rozmawiać o piłce na trochę wyższym poziomie niż opowieści Franciszka Smudy o tym, po czym poznaje dobrych piłkarzy i dlaczego nos to najważniejszy organ u trenera. Wznowienie zaproponowane przez wydawnictwo SQN z tłumaczeniem Andrzeja Gołomyska zrobiło już spore zamieszanie na polskim rynku książek sportowych.
Trafiło w boom rozwoju podobnych publikacji. Wznowienie zaproponował sam autor, a że coraz więcej polskich kibiców ma dostępne w swoich telewizorach kanały z różnymi ligami, wielu chce czytać wartościowe publikacje traktujące o futbolu, to i polskie kolejne wydanie stało się kwestią czasu. Sam Jonathan Wilson, chociażby dzięki Michałowi Okońskiemu, który tłumaczył innego jego pozycje i jest polskim odpowiednim Anglika.
Przypomnę krótko, że całość jest wędrówką po meandrach taktyki piłkarskiej właściwie od początku dziejów futbolu. To pewnie jedna z najlepszych książek piłkarskich, jakie kiedykolwiek się ukazały. Kompendium wiedzy o taktyce piłkarskiej, którą powinien znać każdy trener, ale też i zawodnik.
Są dane, fakty, ale nie brakuje też anegdot, ludzkich historii, dzięki czemu blisko sześćset stron jest łatwiejsze do strawienia. Niemniej trzeba przygotować się, że lektura nie będzie łatwa. Mamy przelot nad wszystkimi ważniejszymi rewolucjami w futbolu, w którym w poszczególnych latach dominowały różne nacje: najpierw Argentyńczycy i Urugwajczycy, później Włosi. Jest też sporo o węgierskiej „Złotej Jedenastce”, aż do współczesności z catenaccio, holenderskim futbolem totalnym, katalońską tiki-taką, które zmieniały nasze postrzeganie futbolu. Nigdy nie miał być już tak odkrywczy, jak po pojawieniu się każdego z systemów, tymczasem życie przyniosło inne rozwiązania i okazało się, że jest jeszcze przestrzeń, by wymyślać piłkę na nowo.
W najnowszym wydaniu Jonathan Wilson stara się zwrócić uwagę czytelnika na walkę dwóch systemów w Premier League, kierując ozy czytelników na gegenpressing Jurgena Kloppa i system Pepa Guardioli w Manchestrze City, czyli udoskonaloną tiki-takę, która przyniosła ostatnio sukces w Lidze Mistrzów.
Ciekawym nowym wątkiem jest periodyzacja taktyczna stworzona przez Vitora Frade, naukowca z Porto, którego pomysły wyniosły na piedestał portugalskich szkoleniowców: Carlosa Queiroza i Jose Mourinho i kolejnych, w tym naszego byłego selekcjonera Fernando Santosa.
Zresztą na Mourinho Wilson skupia swoją uwagę.
„To w Porto, po zatrudnieniu Frade, Mourinho odniósł swój pierwszy większy sukces. W 2003 roku zdobył mistrzostwo Portugalii i Puchar UEFA, a rok później, w ostatnim sezonie przed erą dominacji superklubów, dorzucił triumf w Lidze Mistrzów”.
Jonathan Wilson „Odwrócona piramida”
Wyjaśnia w krótkim wywodzie przy okazji, skąd brał się fenomen portugalskiego szkoleniowca i dlaczego przestał działać.
W ostatnim wydaniu Wilson dorzuca też smutną konstatację, że przy dominacji superklubów zmieniło się też postrzeganie taktyki. Duże pieniądze, wymagania związane z koniecznością uzyskiwania zysków przez kluby zmienił futbol – jest ostrożniejszy w swoich taktycznych innowacjach i bardziej otwarty. Kibice oczekują bramek i show, a trenerzy są pod coraz większą presją wyniku z powodu coraz większych pieniędzy w futbolu.
„(…)zawodnicy w ograniczonym stopniu mogą mieć ochotę, by podporządkować się systemowi taktycznemu. To zjawisko w połączeniu z nieustającą presją wyniku powstrzymuje trenerów przed eksperymentowaniem i prowadzi do taktycznego konserwatyzmu”.
Jonathan Wilson „Odwrócona piramida”
„Może i Real Madryt, mając skład pełen jakościowych zawodników, wygrał pięciokrotnie Ligę Mistrzów między 2014 a 2022 rokiem, lecz nie zapisał się na kartach historii żadną taktyczną innowacją”.
Jonathan Wilson „Odwrócona piramida”
Nie pozostawia też złudzeń, że najlepsze obecnie kluby nie są drużynami, które kreują nowinki taktyczne.
Pytanie, czy w najbliższych latach będzie o co uzupełniać kolejne wydania, pozostaje dość niebezpieczne. Przy zwiększającej się liczbie meczów, gdy czasu na trenowanie i wdrażanie nowych koncepcji jest coraz mniej oraz fakcie, że przygotowanie fizyczne jest na niebotycznym i równym poziomie, może się okazać, że na coś nowego od Wilsona trochę poczekamy. Tym bardziej warto czytać, co ma do przekazania tu i teraz.
9/10
Patryk Szczerba