Wybuch II wojny światowej zakończył działalność KS Gedania. Praca poszczególnych Wydziałów została brutalnie przerwana, w tym także godne podkreślenia i w pewnym sensie pionierskie inicjatywy, jak przychodnia lekarsko-sportowa, czy pierwsza w Polsce świetlica lek koatletyczna z biblioteką i fachową prasą. Większość członków została aresztowana, tylko nieliczni przeżyli wojnę. Siedzibę klubu zdemolo wano, dokumenty, trofea i pamiątki w większości zostały rozgrabione i zniszczone.
Zdziesiątkowani Gedaniści powrócili wprawdzie w 1945 r. do Gdańska, reaktywowali klub i potwierdzili swoją klasę wygrywając pierwsze mistrzostwa Gdańska w piłce nożnej. Wiadomo – szlachectwo zobowiązuje. Ale tak naprawdę, był to „łabędzi śpiew” starej Gedanii, co z perspektywy czasu widać aż nadto wyraźnie. Straconego przez woj nę czasu nie dało się już nadrobić. Wiele fantastycznie rozwijających się i opisanych na kartach niniejszej książki karier zostało przerwa nych, ekstremalnie trudne warunki życia w latach 1939-1945 wpłynęły na zdrowie i formę fizyczną dawnych sportowców. Wielu z nich prze żyło tylko dlatego, że ich ciało i duch, zahartowane treningiem i rywa lizacją mogło wytrzymać nieludzkie represje. Liczni członkowie klubu jednak nie przeżyli wojny lub zmarli w pierwszych latach powojennych na szalejące wtedy choroby, choćby gruźlicę. […]
W pierwszym okresie wojny Niemcy wykorzystywali aresztowanych Polaków do wykonywania różnych prac, m.in. porządkowania terenu Westerplatte. Bardzo ciekawą relację przekazał piłkarz Gedanii i sędzia piłkarski, Antoni Leszczyński:
Skierowano nas do prac porządkowych na Westerplatte. Po dro dze mijani przez nas przechodnie tylko sporadycznie rzucali nie chętne uwagi pod naszym adresem. Dopiero na Langgarten [dziś Długie Ogrody] ciskano w nas kamieniami i wylewano pomyje oraz nieczystości.
Przez kilka dni nocowaliśmy w mniej uszkodzonych bunkrach na Westerplatte. Pracowałem przy ich odgruzowaniu. Wobec niebezpieczeństwa wybuchu usuwaliśmy wszystko gołymi ręko ma, wyciągaliśmy niewypały i zwijaliśmy druty kolczaste. Do nas należało również pochowanie poległych żołnierzy. Któregoś dnia znaleźliśmy kamień z wyciosanym orłem; zakopaliśmy go nieda leko kapliczki garnizonu.
Na Westerplatte pilnowali nas na przemian starsi chłopcy z Hi tlerjugend oraz szturmowcy SA, wśród których odznaczał się brutalnością niejaki Rexin. Pewnego razu znaleźliśmy w ka pliczce kościelne szaty. Rexin kazał pewnemu Żydowi włożyć je i następnie tańczyć na placu. Jednocześnie strzelał z pistoletu maszynowego, pod nogi swej ofiary, gonił po terenie i w końcu za bił. Nas bił często chochlą przy rozdzielaniu obiadów.
Pewnego dnia przybyła na Westerplatte grupa oficerów niemiec kich, włoskich i japońskich. Gdy zapytali kim jesteśmy, wachmani odpowiedzieli, że gdańszczanami, którzy zgłosili się ochotniczo do robót porządkowych.
Gdy Hitler zwiedzał Westerplatte, zapędzono nas na plażę i kaza no tam leżeć plackiem aż do jego odejścia. […]
Jednym z najbardziej upokarzających doświadczeń uwięzionych Ge danistów było wypożyczanie ich do pracy miejscowym rolnikom, czyli rodzaj współczesnego niewolnictwa. „Niewolników” można było sobie wybrać w dwóch miejscach: na Targu Siennym w Gdańsku, gdzie zjeżdża li się rolnicy z okolic miasta oraz w Kiezmarku, dla rolników z Żuław.
Z początkiem października zawieziono nas ciężarówkami do nabrzeża Motławy, niedaleko Kubickiego [chodzi o gdań ską restaurację położoną Am Brausenden Wasser 5 – dziś ul. Wartka], i umieszczono na oczekującym statku. Płynęliśmy Wi słą aż do mostu pontonowego pod Käsemark (Kiezmark), gdzie na wale stał już długi sznur furmanek należących do okolicznych Niemców. Zostaliśmy rozdzieleni pomiędzy gospodarzy, któ rzy spoglądali nieufnie i badali nasze umięśnienie. Pracowałem na gospodarstwie w Fürstenwerder (Książęce Żuławy). Gdy robo ty polne się skończyły, zawieziono nas do Stutthofu, „na zwolnie nie”, jak mawiali wachmani…
