Spirydion Albański – lew w bramce

Przedwojenni piłkarze to temat, który intryguje wielu. Nie widzieliśmy ich w akcji, nie możemy przeczytać ich autobiografii, a większości z nas nazwiska typu Kossok, Szczepaniak czy Słonecki kompletnie nic nie mówią. Postaram się Wam przedstawić pokrótce sylwetkę znakomitego bramkarza, wybranego w 1933 roku najlepszym piłkarzem w kraju, którego śmiało można określić legendą lwowskich klubów.

Pierwszą intrygującą rzeczą w tym zawodniku jest samo imię. Spirydion? Zapewne nie spotkaliście nikogo, kto by się tak nazywał. Urok tego imienia dopełnia nazwisko – Albański.

W dodatku jego żona, która była znaną w okolicy śpiewaczką operetkową, także posiadała nietypowe imię – Eustachia. Lwów, który należał do Austro-Węgier, był prawdziwą mieszaniną nacji. Samych Ormian było kilkanaście tysięcy. Pochodzenie popularnego „Romka” czy „Spirytusa” (tak nazywali Albańskiego koledzy) nie było więc całkiem oczywiste. Zapytacie, kim czuł się Spirydion Albański. Oczywiście czuł się Polakiem.

Z ciekawości zaglądałem do materiałów lwowskich sprzed wojny i tam było wyjaśnienie, że Spirydion pochodził z grekokatolików, Ormian a może wręcz Mołdawian. – Robert Gawkowski, polski historyk kultury fizycznej i sportu, doktor historii, autor publikacji naukowych.

Zacznijmy więc od początku. Albański urodził się 4 października 1907 roku we Lwowie. W piłkę zaczął grać już w czasach szkolnych. Jako osiemnastolatek przeniósł się w 1925 z drużyny wojskowej do Pogoni Lwów. Przez trzy lata nie było dla niego miejsca w pierwszym zespole, więc grywał z konieczności w drużynie rezerw w pomocy i ataku. W Ekstraklasie zadebiutował 6 maja 1928 przeciwko Cracovii. Stosunkowo dosyć późno jak na piłkarza, bo jak łatwo policzyć, miał wtedy 21 lat.

Pół meczu grałem w rezerwie, w ataku. Kiedy okazało się, że etatowy bramkarz, Bogusław Lachowicz, nie zjawił się na zbiórce, w przerwie ściągnięto mnie z boiska, na którym grały rezerwy. Trener Karl Fischer nie miał innego wyboru i mnie – debiutanta wysłał na boisko z nr 1 na swetrze, zaś sam zajął miejsce za bramką i niczym sufler podpowiadał mi co w danej sytuacji robić. Robiłem co mogłem, ale już w pierwszej połowie przepuściłem dwukrotnie piłkę do siatki. W drugiej połowie grałem już jak „prawdziwy” bramkarz. Zainicjowałem nawet jedną akcję, po której wypuszczony w uliczkę dr Józef Garbień zdobył gola. Ponieważ nie przepuściłem już żadnej bramki, Pogoń wygrała 3:2.. – w ten sposób swój debiut opisał Spirydion Albański, fragment książki „Polska Piłka Nożna” Józefa Hałysa

Miejsca między słupkami bramki już nie oddał. Był kolejnym wspaniałym bramkarzem po Emilu Görlitzu. Uprawiał również hokej – w ówczesnych czasach piłkarze zimą często zmieniali się w hokeistów. Jednym z przykładów jest tu zawodnik warszawskiej Polonii, Władysław Szczepaniak. Po wojnie Albański zdobył uprawnienia trenera i sędziego hokejowego. Nieobca była mu również piłka ręczna i koszykówka.

Trzy lata później Spirydion stał się numerem jeden w reprezentacji, a jego debiut przypadł rozgrywany 5 lipca 1931 na wyjazdowy mecz z Łotwą. Polska wygrała 5:0, inna sprawa, że piłkarze łotewscy wyraźnie odstawali od naszych zawodników pod względem poziomu piłkarskiego.

Pomimo tego trzeba było docenić zachowanie czystego konta przez tego kruczoczarnego chłopaka, który był obdarzony świetnym refleksem, chociaż mówiono o nim „zbyt lekki do walki, w powietrzu niczym piórko”. W dodatku był bardzo bystrym człowiekiem.

I znów mamy przerwę w postaci meczu międzynarodowego z Łotwą w Rydze. Piłkarstwo polskie reprezentowała niemal cała „Wisła” uzupełniona Karolem Kossokiem, Albańskim, Szczepaniakiem i mną. Łotysze grali gorzej od nas, ale to nie wyklucza, że właśnie tego pamiętnego dnia, choć na trybunach zebrało się zaledwie 1500 widzów, chcieli wykazać, że nie dzieli ich przepaść od Polski. (…) Nie tylko, że nie udało im się strzelić choćby honorowego gola, ale atak polski zaokrąglił wynik do 5:0. (…) Żegnano nas w Rydze bardzo serdecznie, zasypywano nas komplementami, ale wyczuwało się na każdym kroku, że Łotysze po prostu są przerażeni kolosalną różnicą, jaka dzieli ich umiejętności od naszych piłkarzy. – Jerzy Bułanow, fragment książki „11 Czarnych Koszul – moje wspomnienia”

W reprezentacji rozegrał łącznie 21 spotkań. Jego największym sukcesem był wyjazd na igrzyska olimpijskie, rozgrywane w 1936 w Berlinie. Zagrał we wszystkich czterech spotkaniach turnieju. Po zwycięstwach nad Węgrami i Wielką Brytanią Polska musiała uznać w półfinale wyższość Austrii, przegrywając 1:3.

W meczu o trzecie miejsce Spirydion wyprowadził drużynę z opaską kapitana na ramieniu, jednak szczęście nam nie dopisało. Brąz zdobyli Norwegowie wygrywając z nami 3:2, a Polska wracała do domu tylko, albo aż, z czwartym miejscem. Sporo pretensji po tym turnieju skierowanych zostało właśnie ku osobie Albańskiego.

Twierdzono, że gdyby bronił jak z Austrią w Warszawie czy Rumunią w Bukareszcie (Stanisław Mielech, niegdyś reprezentacyjny napastnik, powiedział, że Spirydion bronił wtedy bezbłędnie), Polska mogłaby wywieźć nawet złoto.

Gigant w bramce

Kolejną cechą tego zawodnika, która zapewne was zaintryguje, jest jego wzrost. Gdybyśmy dzisiaj usłyszeli, że bramkarz ma 176 centymetrów, powiedzielibyśmy śmiało „niski, co on chce zdziałać między słupkami?”. Jest jednak na to proste wyjaśnienie, którego udzielił Robert Gawkowski.

Wzrost? 1,76. Niski? Błąd! Dlatego, że średnia wzrostu podwyższyła się o kilkanaście centymetrów. Kiedyś oceniałem jedną z drużyn lwowskich czy krakowskich. Pisano o niej „niezwykle rosła drużyna, przeciętna wzrostu nawet ponad 170”. Niezwykle rosła drużyna i 170 cm? Dzisiaj to liliputy. Wystarczy spojrzeć na statystykę. Napastnik wysoki, 168 cm. Ludzie byli niżsi, bramkarz mający 176 cm był uważany za słusznego wzrostu faceta. Wtedy to był naprawdę wysoki człowiek, ze świetnym refleksem.

Spirydion był wierny Pogoni. Od 1936 roku stał się jej kapitanem. W ciągu 11 lat opuścił tylko 5 spotkań! Łącznie rozegrał ich w barwach lwowskiego klubu 234. Był prawdziwym człowiekiem ze stali, kontuzje omijały go szerokim łukiem. Rozegrał nieprzerwanie 174 mecze, co jest drugim najlepszym wynikiem w historii tych rozgrywek (pierwsze miejsce zajmuje Jerzy Jóźwiak z wynikiem 185 gier).

Wynik ten trzeba bez wątpienia podziwiać, tym bardziej, iż w tamtych czasach piłka była czysto amatorska, choć nie do końca. Piłkarze mogli liczyć na drobne opłaty w postaci deputatów – a to 50 zł, a to zegarek czy żywność. Drużyna, która wygrała mecz, jadła obiad za darmo. Zresztą oprócz doznania urazu zawodnik zawsze mógł się rozchorować, nie dojechać czy po prostu nie dostać zwolnienia z pracy na mecz.

Zanim nastał czas wojny, swój ostatni mecz Pogoń Lwów grała na Konwiktorskiej, 20 sierpnia 1939. Lwowiacy przegrali wtedy 1:2.

Pierwsza część tego mało emocjonującego spotkania mija bezbramkowo. Wspomnieć trzeba o pięknym strzale Kazimierowicza w poprzeczkę oraz wyróżnić nawrot formy u Albańskiego, broniącego skutecznie. – Przegląd Sportowy Nr 67, 21 sierpnia 1939

Zespół Pogoni uznawano za jeden z najlepszych w tamtych latach. Lubiany przez wszystkich „Romek” nie wygrał jednak ani razu z nim mistrzostwa. Trzykrotnie święcił tytuł wicemistrza kraju. Przybył do klubu już po fenomenalnym okresie, gdy to w latach 1922-1925 Pogoń czterokrotnie zdobywała mistrzostwo Polski. Gdyby odbyły się rozgrywki z 1924 roku, przerwane przez igrzyska olimpijskie, zapewne miałaby pięć tytułów z rzędu!

Widmo wojny

Już w tydzień po powrocie z Warszawy rozpętała się wojna. Potem nastąpił okres okupacji radzieckiej, który jednak nie doświadczył zawodników aż tak bardzo, jak mogło by się wydawać. Jak większość piłkarzy ze Lwowa, Spirydion grał w Dynamie czy Spartaku Lwów.

Do grona tych zawodników zaliczał się późniejszy najlepszy trener XX wieku Kazimierz Górski. W 1940 Albański grał, mając już 33 lata, co było dość rzadkim przypadkiem. W owych czasach piłkarze o wiele wcześniej kończyli karierę, niż dziś. Dziś uważa się, że trzydzieści parę lat to najlepszy okres dla bramkarza. Jednak w tamtych czasach 35 urodziny oznaczały już schyłek kariery.

Co pisał o nim Kazimierz Górski? Kiedy Kazimierz zaczynał swoją przygodę z piłką, to Spirydion zaczynał być już sławny. Podobno we Lwowie każdy chciał być Spirydionem Albańskim. Nawet ci, którzy grali jako napastnicy– Robert Gawkowski.

Po wojnie, jak większość lwowiaków „Spirytus”, przeniósł się na ziemie zachodnie. Najpierw do Rzeszowa, gdzie rozegrał kilka spotkań w barwach tamtejszej Resovii, a potem do Katowic, gdzie został na stałe. Po wojnie pracował w Instytucie Górnictwa.

Próbował również swoich sił jako trener piłkarski. Początkowo był asystentem Ryszarda Koncewicza w Ruchu Chorzów jako „instruktor”, czyli formalnie drugi trener. W tym okresie świętował zdobycie pierwszego mistrzostwa w swojej karierze szkoleniowca.

Był to sezon, w którym tytuł mistrza Polski otrzymywał, na wzór radziecki, nie mistrz ligi, a zdobywca Pucharu Polski, a w nim to Ruch Chorzów okazał się lepszym od Wisły Kraków. Warunki przedmeczowe nie były sprzyjające. W jednej z gazet Spirydion wypowiedział się na ten temat tak:

Warszawa przyjęła nas niezbyt gościnnie, ulokowano zawodników w brudnych, zapuszczonych pomieszczeniach.

Pomimo przeciwności, jakie postawiła im Sekcja Piłki Nożnej GKKF, która miała zająć się kwaterunkiem graczy, Ruch wygrał swój mecz 2:0 po bramkach Henryka Alszera i Jana Przecherki. Później „Spirytus” obejmował lokalne kluby typu Pogoń Katowice, Unia Strzemieszyce czy Zagłębianka Dąbrowa Górnicza. Na początku lat pięćdziesiątych był także sędzią na poziomie II ligi.

Jak łatwo zapomnieć?

Znamiennym dla czasów PRL było łatwe zapominanie o przedwojennych sportowcach. W tym okresie więcej pisano o sportowcach radzieckich czy czechosłowackich niż o polskich. W większości książek, które nawiązują do tamtych czasów, Albański figuruje jedynie jako jeszcze jedno nazwisko.

Spirydion zmarł w 1992 roku w wieku 84 lat. Dziewięć miesięcy później odeszła jego żona Eustachia.

Tak wygląda grób jednego z najbardziej zasłużonych polskich piłkarzy. Dziesięć lat temu bramkarz Spirydion Albański został pochowany na cmentarzu przy ulicy Francuskiej w Katowicach, ale dziś zdaje się, już nikt o tym nie pamięta. A przecież to jedna z najciekawszych postaci naszego futbolu. Lwowiak, wychowanek tamtejszej Pogoni, 18 razy zagrał w reprezentacji Polski, wystąpił na olimpiadzie w Berlinie. Obdarzony świetnym refleksem był trochę zbyt szczupły (jak pisze encyklopedia FUJI, trzykrotnie stawał przed komisją poborową i trzykrotnie był zwalniany z powodu niedowagi. Był nawet okres, kiedy ważył mniej niż 50 kg!). Na Śląsk przyjechał z jednym kuferkiem w 1945 roku i został tu już do końca życia. Przez rok bronił w katowickiej Pogoni. Potem został trenerem. – Paweł Czado, dziennikarz Gazety Wyborczej Katowice, wydanie z 06.07.2002.

Przez wiele lat grób Albańskich był zaniedbany – nikt się nim nie opiekował. Postanowili to zmienić członkowie Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Katowicach i Zabrzu. Z pomocą przyszedł Zbigniew Boniek i wiele innych osób. Po renowacji grobu, przy okazji turnieju Ernesta Pohla, młodzi piłkarze reaktywowanej w 2009 roku Pogoni Lwów złożyli kwiaty i proporczyk na grobie Spirydiona. Piękny gest. Bo przecież o takich sportowcach jak on nie można zapomnieć.

MARIUSZ ZIĘBA