José Piendibene – Maestro z Montevideo

Lata mijają, a wielu znawców urugwajskiego futbolu uważa, że José Antonio Piendibene ciągle jest jednym z najlepszych środkowych napastników, których dał światu ten mały kraj znad La Platy. Przez 20 lat związany był z Peñarolem i dzisiaj jest jedną z największych legend klubu. Swoją grą i spojrzeniem na piłkę wprowadził ten zespół na wyższy poziom. Imponował znakomitym wyszkoleniem technicznym, zawsze z szacunkiem odnosił się do rywala i praktycznie nigdy nie cieszył się po zdobyciu bramki. Jego grę i wpływ na rozwój futbolu w Urugwaju najlepiej charakteryzuje otrzymany w wieku ledwie 21 lat przydomek Maestro.

Położone nad wybrzeżem estuarium La Platy Pocitos jest dzisiaj ekskluzywną dzielnicą plażową Montevideo. Pod koniec XIX wieku było jednak tylko jednym z wielu biednych osiedli stolicy Urugwaju. Jednakże to właśnie tutaj przyszedł na świat jeden z najlepszych piłkarzy w historii urugwajskiej piłki. José Antonio Piendibene urodził się 5 czerwca 1890 r. Był najmłodszym z ośmiorga dzieci Dona Juana Piendibene i Doñy Rosy Ferrari.

Urugwajski futbol był praktycznie jego rówieśnikiem. Na początku XX wieku o jakichkolwiek szkółkach czy zespołach juniorskich nikt nawet nie marzył. Kluby szukały kandydatów do gry w zespołach wprost na ulicach. Wielu ówczesnych urugwajskich piłkarzy zaczynało w drużynach osiedlowych czy ulicznych. Tak samo było z Piendibene. Początek jego piłkarskiej drogi trudno dziś jednoznacznie wskazać, bo pojawiają się różne wersje. Według jednej z nich już jako czternastolatek miał występować w zespole Washington, a w wieku siedemnastu lat miał zadebiutować w trzeciej lidze w barwach drużyny Buenos Aires. Stąd trafił do Interpido i po paru miesiącach sięgnął po niego Peñarol. Inna wersja mówi, że jako junior występował w Huracánie Pocitos i to z tego klubu trafił do Peñarolu.

Piendibene dołącza do Peñarolu

Niezależnie od tego, która z tych wersji jest bliższa prawdzie, to jedno wiemy na pewno – w 1908 r. został zawodnikiem Peñarolu. Przed rozpoczęciem sezonu najważniejsi klubowi działacze siedzieli w kawiarni La Paz na placu Cagancha i zastanawiali się nad przebiegiem nowej ligowej kampanii. Analizowali też raporty członków klubu o utalentowanych chłopakach, których warto byłoby ściągnąć do drużyny.

Jednym z tych, którzy obserwowali grających na ulicach Montevideo młodych piłkarzy był José María Rodríguez. Poinformował on kierownictwo klubu, że zna chłopaka, który grał dla Buenos Aires i któremu warto przyjrzeć się bliżej. Działacze wybrali się do Pocitos, gdzie spotkali młodego Piendibene i zaproponowali mu grę dla Peñarolu. Chłopak jednak odmówił i z przykrością stwierdził, że jest już zawodnikiem Buenos Aires. Nie zraziło to klubowej delegacji, która nie miała zamiaru rezygnować z utalentowanego młodzieńca. Wszelkie argumenty, jakimi próbowano przekonać Piendibene do zmiany klubu zdawały się jednak na nic. Chłopak pozostawał niewzruszony. Z pomocą działaczom przyszedł dopiero starszy brat Ángel  Piendibene, którego José darzył wielkim szacunkiem i liczył się z jego zdaniem.

Delegat zwrócił się do niego niespodziewanie: „Chcę go zabrać do Peñarolu, ale on upiera się, że musi grać dla zespołu z sąsiedztwa”. Ángel spojrzał na swojego brata i spoglądając na jadący w kierunku centrum miasta tramwaj konny, czule dotknął ramienia brata i powiedział: „Potowarzysz temu dżentelmenowi” – opisywał okoliczności dołączenia Piendibene do Peñarolu Luciano Álvarez w swojej książce „Historia de Peñarol”.

Tak zaczęła się przygoda Piendibene i Peñarolu, która będzie trwała 20 lat. Po latach piłkarz przyzna, że powodem jego pierwszej odmowy był fakt, że sympatyzował z Nacionalem. Jednak jego przyjaźń z José Maríą Rodríguezem i determinacja działaczy skłoniły go do zmiany zdania, a jego sympatie w naturalny sposób się zmieniły.

W nowym zespole zadebiutował na krótko przed osiemnastymi urodzinami. 26 kwietnia zagrał w meczu z drużyną Club French i strzelił dwa z sześciu goli swojego zespołu. Grał wówczas jako skrzydłowy, a swoim występem w debiucie z miejsca zdobył sobie uznanie w oczach kibiców. Sympatycy klubu nadali mu wtedy jego pierwszy boiskowy pseudonim. Na cześć innego znakomitego zawodnika Juana Peny zaczęli nazywać Piendibene Penita. Szybko stał się powodem do dumy dla całego swojego osiedla, a młodzi chłopcy z sąsiedztwa bardzo często o nim rozmawiali i pokazywali na ulicach rodzicom, chcąc być takimi jak on.

Piendibene i Harley

W 1909 r. do klubu przyszedł pochodzący ze Szkocji John Harley. Piendibene był oczarowany jego grą. Występujący w środku pola Szkot imponował grą głową, znakomicie potrafił się ustawiać i przewidywać boiskowe wydarzenia, dzięki czemu notował bardzo dużo przechwytów. Był też naturalnym liderem i w dużej mierze dzięki niemu Peñarol zmienił swój styl gry. Jak dotąd dominowała gra długimi piłkami, żeby jak najszybciej przedostać się pod bramkę rywali. Harley postulował grę krótkimi, bezpośrednimi podaniami, co wprowadzało na boisku większy spokój i porządek. Dzięki temu umiejętności takich zawodników jak Piendibene mogły zostać w pełni wykorzystane.

Penita wkrótce został przesunięty na środek ataku, a w 1911 r. był już podstawowym zawodnikiem zespołu. W tamtych czasach gra piątki ofensywnych graczy opierała się głównie na indywidualnych umiejętnościach. Skrzydłowi szaleli przy liniach, wdawali się w dryblingi, ale nie zawsze przynosiło to korzyść drużynie. Środkowi napastnicy bywali często osamotnieni i jeśli sami nie stworzyli sobie korzystnej sytuacji, to mogli raczej zapomnieć o bramkach.

Harley i Piendibene stali się katalizatorami zmian w tej formacji. Krótkie, bezpośrednie podania spowodowały, że gra zyskała na płynności i efektywności. Defensorzy drużyn przeciwnych musieli się wówczas mocno napocić, żeby nadążyć za szybko grającymi piłkarzami Peñarolu. Ofensywny kwintet wreszcie zaczął grać zespołowo, co przełożyło się na większą liczbę dogodnych sytuacji. Częściej padały też bramki, co przyciągało na trybuny coraz większe rzesze kibiców.

O ile nie brakowało wówczas znakomitych dryblerów, o tyle niewielu decydowało się na kiwanie tuż pod bramką rywala. Piendibene zmienił również to i ochoczo kładł na ziemi bramkarzy rywali, a sztukę dryblingu wyniósł na zupełnie nowy poziom. Dzięki swojej inteligencji był bardzo pojętnym uczniem i zawsze podkreślał zasługi Harleya w rozwoju swojego talentu. Uważał Szkota za wspaniałego nauczyciela i mimo że grali na różnych pozycjach, to bardzo wiele się od niego nauczył.

Pierwsze mistrzostwo

Swój debiutancki sezon w Peñarolu Piendibene z kolegami zakończyli dopiero na siódmym miejscu w tabeli. Rok później było już dużo bliżej końcowego triumfu, ale musieli uznać wyższość Montevideo Wanderers, które wyprzedziło ich o jeden punkt. W 1910 r. lepsi o dwa oczka okazali się piłkarze River Plate F.C., ale w kolejnym sezonie nie było żadnych wątpliwości, który zespół jest najlepszy.

Peñarol wygrał dwanaście z czternastu meczów i o dziewięć punktów wyprzedził drugich w tabeli Montevideo Wanderers. Piendibene był czołowym zawodnikiem zespołu, a Peñarol wielokrotnie udowadniał, że zawsze gra do końca. Gracze imponowali zaangażowaniem, sercem do walki i niejednokrotnie potrafili odwracać losy meczów. Nie odpuszczali do tego stopnia, że ukuło się powiedzenie, że mecz z Peñarolem nie może zostać uznany za zwycięski, dopóki sędzia nie zagwiżdże po raz ostatni.

Piendibene wielokrotnie wprawiał w zachwyt kibiców swoimi pięknymi golami. Jednego z najładniejszych zdobył 29 września 1912 r. Peñarol grał wówczas w Copa Competencia ze swoim największym rywalem Nacionalem. Na dziesięć minut przed końcem meczu utrzymywał się rezultat 2:2, ale sędzia wyrzucił wówczas z boiska dwóch graczy Los Carboneros. Grając jedenastu na dziewięciu Nacional od początku dogrywki ruszył do śmiałych ataków. Peñarol zdołał jednak wyprowadzić kontrę, w której wywalczył rzut karny. Jedenastkę na gola zamienił Carlos Scarone i nagle zrobiło się 3:2. Podrażnieni stratą bramki piłkarze Nacionalu znowu rzucili wszystkie siły do ataku. W pewnym momencie piłkę przejął Piendibene. Podniósł głowę do góry i rozejrzał się komu podać, ale żaden z partnerów nie pokazywał się do gry. Ruszył więc sam do przodu, po drodze mijając kolejnych rywali. Żaden nie był w stanie odebrać mu piłki. Wreszcie wpadł w pole karne, wymanewrował bramkarza i skierował piłkę do siatki, zdobywając jednego z najpiękniejszych goli, jakie widziano w Montevideo.

Maestro Piendibene

Najbardziej znanym z jego przydomków jest Maestro. Zaczęto go tak nazywać po meczu z Alumni Athletic Club z Argentyny. 25 sierpnia 1911 r. Peñarol rozgrywał spotkanie z zespołem z drugiej strony La Platy, a Piendibene zagrał jak profesor, mimo że miał wówczas ledwie 21 lat. O obliczu obrony zespołu Alumni decydował wówczas znakomity Jorge Gibson Brown. Piendibene dwukrotnie zdołał wymanewrować defensywę rywali. Pierwszy raz mimo asysty obrońców posłał piłkę tuż nad głową bramkarza Wilsona. Przy drugiej bramce znalazł się w podobnej sytuacji i raz jeszcze pokonał golkipera rywali.

Będąc tuż przed Wilsonem, ponownie posłałem piłkę nad jego głową i zdobyłem bramkę. To właśnie wtedy, gdy szalejąca publiczność oklaskiwała gola, podszedł do mnie Jorge Brown i ściskając mi dłoń, powiedział: „Strzeliłeś dwie bramki godne mistrza futbolu. Chłopcze, jesteś jak maestro” ­– wspominał Piendibene.

Nasz bohater bardzo szybko zyskał uznanie nie tylko w oczach kibiców i dziennikarzy. Jego klasę doceniali również rywale. Argentyński bramkarz Américo Tesoriere wspominał, że przed meczami z Urugwajem najwięcej zmartwień przysparzał mu właśnie Piendibene.

Wiesz dlaczego? Bo jego sposób gry był tak znakomity i wyjątkowy, że bez trudu potrafił nas ośmieszać. Rzucałeś się, próbowałeś sięgnąć piłki, ale uderzał pod takim kątem, że nie byłeś w stanie jej sięgnąć. Gra przeciwko niemu była najwyższym dowodem uznania – opowiadał Tesoriere.

Wszystko, co robił na boisku, przychodziło mu z łatwością i wydawało się dość proste. Jednak kiedy tylko ktoś próbował powtórzyć jego zagrania na treningach, momentalnie przekonywał się, że wcale tak nie jest. Wielu chciało go naśladować, ale żaden nie był w stanie mu dorównać. Mimo że wielu mogło się wydawać, że często ośmiesza rywali, to Piendibene zawsze darzył ich wielkim szacunkiem. Z tego też powodu praktycznie nigdy nie cieszył się po zdobyciu gola.

Piendibene w koszulce La Celeste

Pierwszy raz błękitną koszulkę drużyny narodowej założył 10 października 1909 r. Miał wówczas 19 lat i 127 dni. W Buenos Aires Urugwaj przegrał jednak z Argentyną 1:3. Na swojego pierwszego gola w reprezentacji musiał poczekać do 29 maja 1910 r. Na rozgrywanym w Buenos Aires turnieju, którego uważa się za prekursora Copa América Urugwaj wygrał z Chile 3:0, a Piendibene otworzył wynik spotkania już w 5. minucie.

Sześć lat później do stolicy Argentyny zawitały zespoły Brazylii, Chile i Urugwaju, żeby razem z gospodarzami wziąć udział w pierwszym turnieju o mistrzostwo kontynentu. 2 lipca 1916 r. Urusi wygrali w pierwszym, historycznym meczu Copa América z Chile 4:0. Piendibene strzelił dwie bramki i został autorem pierwszego gola w historii rozgrywek, pokonując w 44. minucie Guerrero. Pozostałe dwa trafienia dołożył inny znakomity gracz Peñarolu Isabelino Gradín. W drugim meczu Urugwaj pokonał 2:1 Brazylię, a w decydującym o tytule spotkaniu z Argentyną padł bezbramkowy remis, co oznaczało, że pierwszym mistrzem Ameryki Południowej został Urugwaj.

Rok później w Montevideo potwierdzili oni swoją klasę, wygrywając wszystkie mecze. Piendibene jednak cały turniej spędził na ławce i ani razu nie pojawił się na boisku. Podobnie było w 1919 r., kiedy w Rio de Janeiro Urusi zajęli drugie miejsce. W 1920 r. rywalizacja o miano mistrza Ameryki Południowej przeniosła się do Chile. Piendibene wrócił na środek ataku i już w pierwszym meczu z Argentyną w 10. minucie wpisał się na listę strzelców. Drugie trafienie dołożył w wygranym 6:0 starciu z Brazylią. Wystąpił też w trzecim meczu z Chile, który Urugwaj wygrał 2:1, dzięki czemu po raz kolejny mógł cieszyć się z końcowego triumfu. W 1921 r. też był ważną częścią zespołu, ale w Buenos Aires najlepsi okazali się gospodarze, a Piendibene z kolegami musieli się tym razem zadowolić trzecią lokatą.

W 1922 r. doszło do rozłamu w urugwajskim futbolu. Peñarol pozostawał poza oficjalnymi, uznawanymi przez FIFA strukturami, dlatego też jego zawodnicy nie mogli brać udziału w meczach kadry. Z tego powodu próżno szukać graczy Peñarolu w składzie reprezentacji, która w 1924 r. w znakomitym stylu sięgnęła po olimpijskie złoto. Piendibene był jednym z wielkich nieobecnych tamtej imprezy. Cztery lata później sam zrezygnował z podróży do Amsterdamu, tłumacząc się swoim nieco zaawansowanym już wiekiem.

Piendibene vs. Zamora

W lipcu 1926 r. w Urugwaju gościł Español Barcelona. Największą gwiazdą zespołu był znakomity bramkarz Ricardo Zamora. 14 lipca goście z Hiszpanii pokonali 1:0 zespół Nacionalu, który w składzie miał kilku mistrzów olimpijskich. Cztery dni później zaplanowano spotkanie z Peñarolem. Zawodnicy Los Carboneros byli bardzo zmotywowani i chcieli za wszelką cenę pokazać, że wcale nie są gorsi od tych, którzy w Paryżu oczarowali swoją grą Europę. Poza tym bronili honoru urugwajskiego futbolu, a kibice liczyli, że wezmą rewanż na gościach z Barcelony. 18 lipca na Parque Central próżno było szukać wolnych miejsc i wszyscy czekali na pojedynek Piendibene z Zamorą.

Zamora wiedział, jak wyjść z bramki jak skrócić kąt, był odważny i potrafił zachować spokój. To przede wszystkim. Ponadto czuł ogromne zaufanie i pewność siebie, co dawało mu dużą przewagę – komplementował Zamorę Piendibene.

Mecz zgodnie z oczekiwaniami był bardzo wyrównany. Żadna ze stron nie była w stanie stworzyć sobie przewagi i pierwsza połowa zakończyła się bezbramkowym remisem. W czasie przerwy Piendibene przez kilka minut siedział w milczeniu na ławce. W końcu jednak wstał i zwrócił się do kolegów:

Sposób, w jaki gramy, nie da nam wygranej. Musimy wrócić do naszej najlepszej gry i sprawić, żebyśmy znów mieli kontrolę nad piłką. To nasza główna zaleta – mówił.

Peñarol z minuty na minutę radził sobie coraz lepiej, ale Zamora dzielnie trwał na posterunku. Hiszpanie coraz częściej grali na czas i powoli odliczali już minuty do końcowego gwizdka. Wreszcie jednak na kwadrans przed końcem Urugwajczycy przeprowadzili akcję, która na zawsze zapisała się w pamięci świadków tego widowiska.

Urugwajczycy nie potrafili sobie utorować drogi do bramki świetnie broniącego Zamory. W końcu Anselmo ograł dwóch obrońców, przerzucił piłkę do Suffiatiego i ruszył pędem w oczekiwaniu na podanie. Ale w to wszystko wmieszał się Piendibene: poprosił o futbolówkę, dostał ją, minął Urquizú i zbliżył się do bramki rywala. Zamora zobaczył, jak składa się do strzału w krótki róg, i rzucił się w tym kierunku. Tymczasem Piendibene, zamiast huknąć ile sił, posłał piłkę leciutkim uderzeniem w długi róg. Zamora zdołał jeszcze poderwać się na nogi i rzucić w przeciwną stronę, ale jedynie musnął palcami futbolówkę nieuchronnie zmierzającą do siatki – opisywał tamto trafienie Eduardo Galeano w swojej książce „Blaski i cienie futbolu”.

Zamora wstał, otrzepał się z kurzu i pogratulował swojemu znakomitemu rywalowi. Rozradowana publiczność skanowała Piendi! Piendi! Peñarol! Peñarol! Peñarol wygrał i w następnym roku wybrał się na tournée po Europie. W ciągu trzech miesięcy stoczyli dziewiętnaście pojedynków. Organizacyjnie sporo było do poprawy i szwankowała skuteczność. Nie bez wpływu na to był pewnie fakt, że w kraju został dochodzący do zdrowia po kontuzji Piendibene.

Maestro schodzi ze sceny

Na fali euforii po zdobyciu drugiego mistrzostwa olimpijskiego zdecydowano o zorganizowaniu meczu o Puchar Serrato. 7 października 1928 r. naprzeciw siebie stanęły zespoły Peñarolu i Nacionalu, w których składzie było jedenastu mistrzów olimpijskich – siedmiu z Nacionalu i czterech z Peñarolu. Los Carboneros przegrali 0:1, a po meczu ogłoszono, że Piendibene nie zagra w zaplanowanym na kolejną niedzielę ligowym pojedynku obu ekip.

Dziennikarze i kibice, którzy zgromadzili się tamtego dnia na trybunach Parque Central nie mieli pojęcia, że ostatni raz oglądają Piendibene w akcji. Maestro odszedł w glorii mistrza Urugwaju. W tamtym sezonie Peñarol nie miał sobie równych i z łatwością zwyciężył w lidze. Dla Piendibene był to szósty mistrzowski tytuł. Wcześniej wygrywał w latach 1911, 1918, 1921, 1924 (FUF) i 1926. W sumie w ciągu 20 lat gry dla Peñarolu wystąpił w 506 meczach i strzelił 253 gole. Do dzisiaj ma na koncie najwięcej występów w prestiżowych derbach z Nacionalem, których zaliczył 62 i w których 21 razy wpisywał się na listę strzelców.

W drużynie narodowej zagrał w 40 oficjalnych meczach i zdobył 20 bramek. Jeśli doliczymy te nieoficjalne z czasów rozłamu w argentyńskim i urugwajskim futbolu, to bilans będzie wynosił 56 występów i 26 bramek, w tym aż 17 goli, które strzelił Argentynie.

Poza boiskiem był raczej wycofany, cichy i dyskretny, ale kiedy pojawiał się na murawie, to nie wahał się strofować i ustawiać kolegów. Świetnie sprawdzał się w roli lidera i potrafił znakomicie zmotywować swoich kolegów do lepszej gry. Był typem zawodnika, przy którym inni wchodzili na wyższy poziom. Nigdy nie krytykował kolegów za popełnione błędy i był pierwszym, który przychodził ich pocieszyć. Znakomicie odnajdywał się w polu karnym rywali. Nie straszne mu były tłok i zamieszanie pod bramką przeciwnika. Kiedy z czasem nieco wyłysiał i przybrał na wadze kilka kilogramów, to właśnie z tych przepychanek uczynił swój dodatkowy atut. Zawsze na pierwszym miejscu stawiał dobro zespołu i odrzucał wszystkie zbyteczne, niepotrzebne i popisowe zagrania. Nigdy nie wyśmiewał się z rywali i zawsze odnosił się do nich z szacunkiem. Wielokrotnie podkreślał, że futbol to gra zespołowa.

Stanowczo twierdzę, że możemy i powinniśmy grać zespołowo, bo właśnie zespołowość jest największą zaletą piłki nożnej i dodaje uroku tej pięknej i popularnej dyscyplinie – mówił.

Przez 20 lat utrzymywał się na szczycie. Z decyzją o zawieszeniu butów na kołku nosił się już wcześniej. Nie do końca zaleczone urazy i tendencja do przybierania na wadze nie sprzyjały utrzymaniu wysokiej formy. Pamiętajmy, że grał w czasach futbolu amatorskiego, więc o jakiejkolwiek profesjonalizacji treningów nie było mowy. To, że mimo tych wszystkich przeciwności tak długo potrafił utrzymać się na szczycie, zasługuje na najwyższe słowa uznania. Jego klasę doceniano też w klubie. Mimo że ciągle był czynnym piłkarzem, to w 1924 r. został mianowany honorowym członkiem klubu. Swoją grą inspirował rzesze młodych urugwajskich adeptów futbolu, a pewnie dla wielu jest wzorem do dzisiaj.

José Piendibene po dziś dzień uchodzi za najlepszego środkowego napastnika w historii Urugwaju – co do tego zgodni są wszyscy eksperci! Był symbolem i liderem pierwszego pokolenia zwycięzców, legendarnej generacji „1912” […]. Wysoki, silnie zbudowany, ciemny blondyn o regularnych rysach znamionujących inteligencję i siłę woli – stworzył podwaliny słynnej urugwajskiej szkoły futbolowej, opartej na bezbłędnym panowaniu nad piłką, nienagannej kondycji i sprawności oraz grze pełnej fantazji, łączącej harmonijnie naturalny temperament południowców z chłodną, wyrozumowaną myślą taktyczną. Mieszkanka tych cech miała zapewnić „celestes” na całe dziesięciolecia prymat w światowej piłce. „Maestro” wprowadził w powszechny obieg takie pojęcia jak „cortada” – krótki zwód, „cachetada” – lekkie trzepnięcie piłki, „escoba” – dosłownie miotła, szczotka, cofnięcie piłki pod podeszwą, tak jakby ktoś zamiatał podłogę… Bogactwo techniczne jego repertuaru dosłownie paraliżowało obrońców mających nieszczęście znaleźć się na drodze „Maestro” ­– barwnie charakteryzował go Tomasz Wołek.

Do Peñarolu wracał dwukrotnie w roli trenera. Pierwszy raz 1934 r., a drugi w sezonie 1940/1941. Zmarł 12 listopada 1969 r. w Montevideo w wieku 79 lat. Był piłkarzem kompletnym, który wyróżniał się wizją gry, doskonałymi podaniami, precyzyjnymi strzałami, dryblingiem, grą głową i wspaniałymi piętkami. Śmiało można go uznać za symbol najwcześniejszej, romantycznej epoki południowoamerykańskiego futbolu. Jednym słowem po prostu MAESTRO.

BARTOSZ DWERNICKI

• Luciano Álvarez, Historia de Peñarol. Edición actualizada, Montevideo 2017;
• Eduardo Galeano, Blaski i cienie futbolu, Warszawa 2012;
• Tomasz Wołek i in., Copa America. Historia mistrzostw Ameryki Południowej 1910-1995, Katowice 1995;
• Artykuł José Piendibene: “El hombre que le inventó el mango a la pelota” autorstwa Ricardo Lorenzo z 1927 r.;
• Artykuł José Piendibene: el Maestro charrúa autorstwa Alberto Cosína z 21 maja 2014 r.;
• Artykuł José Antonio el “Maestro” Piendibene na stronie padreydecano.com.