Sparta Praga jest najbardziej utytułowanym zespołem w historii czeskiej i (Czechosłowackiej) piłki nożnej. Po I wojnie światowej była jedną z najlepszych drużyn w Europie i odnosiła niemałe sukcesy na arenie międzynarodowej. Historia, choć bogata, nie przekłada się niestety na teraźniejszość. Ostatni tytuł ligowy zdobyła w sezonie 2013/14 i lata dominacji już dawno ma za sobą. Niemniej jednak pozostaje najważniejszym czeskim klubem.
Powstanie klubu, pierwsze lata i Arsenal Londyn
Powstanie Sparty datuje się na 1893 rok w wyniku rozłamu, do jakiego doszło w zespole AC Praha, założonego dwa lata wcześniej. Na samym początku nazywała się zupełnie inaczej, niż dzisiaj: AC Královské Vinohrady. Rok później zmieniono nazwę na AC Sparta, a człon „Praga” zostanie dodany dopiero w latach 50. XX wieku.
Klub wywodzi się z miasta Vinohrady, która w 1922 roku zostanie dołączona do aglomeracji Pragi jako jedna z jej dzielnic. Niemal od samego początku istnienia gra w charakterystycznych ciemno-czerwonych barwach u siebie i w żółtych barwach na wyjeździe. Stało się to dzięki podróży ówczesnego prezesa klubu dr Petříka do Anglii. Podpatrzył tam ekipę Arsenalu i postanowił przywieźć ze sobą jeden zestaw koszulek londyńskiego zespołu.
Na samym początku istnienia Spartanie mieli problemy, z powodu braku wsparcia stołecznego Ratusza, mimo wcześniejszych obietnic. Treningi zawodników odbywały się na poligonie wojskowym, a mecze rozgrywano na specjalnie wyznaczonym terenie w parku. Pierwsze lata występów nie były owocne w sukcesy, ale w 1904 roku, po przyjściu trzech utalentowanych piłkarzy ze Slavi Praga, Jana Košeka, Jindřicha Baumruka i Rudolfa Krummera, Sparta stała się jedną z najlepszych ekip na terenie Cesarstwa Austro-Węgierskiego.
Jeszcze w tym samym roku, w Boże Narodzenie, pokonali First Viennę 7:2 i 7:0, Budapeszt BTK 4:1, a z aktualnym mistrzem Anglii Newcastle United minimalnie przegrali 2:3. Na początku XX wieku klub ze stolicy Czech była tak mocny, że nawet jej druga drużyna była w stanie wygrywać z ligowymi rywali, a nawet z pierwszą drużyną Sparty. Dlatego w 1912 roku, kiedy odbyły się pierwsze mistrzostwa Czeskiego Związku Piłki Nożnej, mistrzostwo Spartan nikogo nie zdziwiło.
Najlepsi w Europie
W trakcie pierwszej wojny światowej rozgrywki niemal stanęły w miejscu, z powodu działań wojennych, ale Sparta nie próżnowała. W 1915 założyła szkółkę juniorską, a po zakończeniu działań wojennych skumulowała w swojej kadrze wielu świetnych zawodników, stając się jedną z najlepszych drużyn na świecie. To w większości piłkarze Sparty zapewnili reprezentacji Czechosłowacji dojście do finału Igrzysk Olimpijskich w Antwerpii w 1920 roku. W Finale Czechosłowacja przegrała z Belgią 2:0. Tuż po końcowym gwizdku oprotestowała rezultat meczu, za co została zdyskwalifikowana.
Choć w pierwszych latach po zakończeniu I wojny światowej rozgrywki krajowe oficjalne nie istniały, to organizowano je oddolnie. Sparta była najlepsza nieprzerwanie od 1919 do 1923 roku, wygrywając 59 na 60 rozegranych meczów, z łącznym rezultatem bramkowym 235-46. Generalnie eksperci piłkarscy uważają Spartę Praga, FC Barcelonę i FC Nürnberg za najlepsze drużyny pierwszej połowy lat 20. XX wieku. W 1921 roku w prestiżowym turnieju o tytuł nieoficjalnego mistrza kontynentu Spartanie pokonali obu rywali na swoim terenie, Norymbergę 2:1 i Barcelonę 3:2.
Dalsze sukcesy dwudziestolecia międzywojennego
Z czasem konkurencja w kraju i za granicą zaczęła rosnąć wraz z popularyzacją piłki nożnej, a Sparta przestała się rozwijać, przez co rywale zaczęli ją doganiać. Mimo wszystko nadal byli znaną marką na arenie międzynarodowej. Drużyna w 1926 wyruszyła na piłkarskie tournée po Ameryce Północnej, gdzie rywalizowała z angielskimi i szkockimi zespołami. Na 12 meczów wygrali siedem, w dwóch przegrali, w trzech zremisowali.
W 1924 roku Czechosłowacki Związek Piłki Nożnej ustanowił zasady profesjonalizacji piłki nożnej, tworząc oficjalną ligę, która rozpoczęła działalność dwa lata później. Warto przy tym spojrzeć na historię pierwszego ligowego meczu, wygranego 7:1 przez Spartę z SK Union Vršovice. Sędzia jednak nie uznał wyniku meczu ze względu na nieodpowiedni teren. Po wielu miesiącach zarządzono rozegranie ponownego meczu. Tym razem wygrana 3:2 bardzo bolała Spartę, bo zmieniony rezultat bramkowy bezpośrednio doprowadził to przegranego tytułu ligowego.
Następne lata były już zdecydowanie lepsze i do 1938 roku Sparta Praga sześciokrotnie została mistrzem kraju. W latach, kiedy nie wygrywała ligi, zawsze była druga, z wyjątkiem sezonu 1927/28. Poza tym triumfowała w międzynarodowych rozgrywkach o Puchar Mitropa w 1927 i 1935 roku, w którym brały udział najsilniejsze kluby ze środkowej części kontynentu m.in. Włoch, Austrii, Węgier czy Jugosławii.
Kryzys II wojny światowej
W marcu 1939 III Rzesza dokonała aneksji państwa Czechosłowackiego, a we wrześniu doprowadziła do wybuchu II wojny światowej. Mimo tych okoliczności rozgrywki ligowe w Czechosłowacji dalej się odbywały. Sparta Praga odczuła trudy wojny. W sezonie 1940/41 zajęła dopiero czwarte miejsce w lidze. Źle rozpoczęła kolejny sezon i po jesiennej części rozgrywek zajmowała ostatnie miejsce. Dodatkowo w derbach ze swoim odwiecznym rywalem, Slavią Praga, odniosła kompromitującą porażkę 7:0.
Uratowania drużyny podjął się Vlasta Burian. Został on nie tylko trenerem, ale także inwestorem. Z własnej kieszeni zatrudnił kilku zawodników, obchodząc tym samym nazistowski zakaz profesjonalizmu w piłce nożnej. Od nowa podłożył fundamenty funkcjonowania klubu, dzięki czemu Sparta uratowała się przed spadkiem z ligi w ostatnim meczu sezonu 1941/42. Nowe wzmocnienia zaczęły odciskać piętno, w kolejnym sezonie zakończyli rok na zmagania na pozycji wicelidera, a w sezonie 1943/44 wygrali czeską ligę, już po raz dziesiąty w swojej historii. To był jednocześnie ostatni rozegrany sezon w okresie II wojny światowej. Po wyzwoleniu kraju większość zawodników Sparty trafiła do kadry narodowej.
Zbliżają się problemy
Po wojnie życie piłkarskie szybko wróciło do normy, a w lidze czeskiej było po staremu. Naprzemiennie dominowały kluby z Pragi: Sparta i Slavia. To się zaczęło zmieniać w latach 50-tych, kiedy oba zespoły zostały wyparte przez trzy zespoły: Bratysławskie Sokol NV i Červená hvezdę, a dodatkowo na miejscowym podwórku, czyli w stolicy, powstał wojskowy klub ATK.
Ta trójka sięgnęła po większość trofeów w latach 50-tych, ale Sparta dwukrotnie nie dała za wygraną, wygrywając ligę w 1952 i 1954 roku. Nie miała jednak okazji na wiele prestiżowych rywalizacji międzynarodowych, z powodu zamknięcia się bloku komunistycznego na zachód. Pod koniec dziesięciolecia Sparta zaczęła podupadać i dwa ostatnie sezony 1958/59 i 1959/60 spędziła na bronieniu się przed spadkiem.
Trudne lata 60-te i 70-te
Sparta Praga utrzymała swój solidny poziom, ale już na stałe straciła pozycję lidera w lidze. Nadal wygrywała, ale już nie tak często, jak miało to miejsce w przeszłości. Lata 60-te to tylko dwukrotnie wygrana liga, a lata 70-te to trzy zdobyte puchary krajowe. Bardzo skromny dorobek w przeciągu 20 lat jak na zespół z taką historią i aspiracjami.
Dwukrotnie wygrana liga dała przepustkę do dwóch występów w Pucharze Europejskich Klubów Mistrzowskich, czyli ówczesnej Lidze Mistrzów. Spartanie zaprezentowali się w obu rozgrywkach naprawdę dobrze, dochodząc do Ćwierćfinałów. W pierwszym ćwierćfinale ulegli w dwumeczu Partizanie Belgrad, gdzie po wygranej 4:1 u siebie skompromitowali się w drugim meczu porażką 5:0. W drodze do drugiego ćwierćfinału rozgromili kolejno: FC Lausanne-Sport, Górnik Zabrze, Skeid Oslo i RSC Anderlecht, a powstrzymał ich dopiero Real Madryt.
Lata 70-te były najtrudniejszym okresem w historii klubu. Kilkukrotnie obronili się przed spadkiem, ale w sezonie 1974/75 Sparta spadła do II ligi, jedyny raz w swojej historii. Co prawda rok później wróciła do najwyższej klasy rozgrywkowej, ale w następnych sezonach nadal przebywała w dolnej części tabeli. Wielkim paradoksem jest fakt, że to właśnie w tym okresie Sparta odnotowała także największy sukces na arenie międzynarodowej. W 1973 roku awansowała do półfinału Pucharu zdobywców Pucharów. W półfinale, po zaciętej i równej batalii, ulegli AC Milanowi, ale tak dzielna postawa drużyny, która na krajowym podwórku odnosiła porażkę za porażką, budziła spory szacunek.
Dwadzieścia lat dominacji
Swój powrót na szczyt Sparta Praga może zawdzięczać przede wszystkim trenerowi Václavowi Ježekowi. Prowadził wcześniej zespół w latach 1964-69, a teraz przybył, by całkowicie odmienić skład zespołu i styl gry. To poskutkowało i w sezonie 1983/84, po siedemnastoletniej przerwie, Sparta wygrała ligę czeską, a następnie całkowicie ją zdominowała. Drużyna trenera Ježki odnosiła sukcesy także na arenie międzynarodowej, gdzie w latach 1983-1985 Sparta awansowała do ćwierćfinału Pucharu UEFA i Pucharu Mistrzów, ale na tym skończyły się dalsze sukcesy za granicą.
Spartanie mieli wtedy bardzo silną kadrę, dzięki skupieniu się na regularnym rozwijaniu mniej znanych graczy do wysokiego poziomu. To między innymi z tego powodu dziewięciu piłkarzy Sparty reprezentowało Czechosłowację na Mistrzostwach Światach w 1990 roku. Podobnie było sześć lat później, na Mistrzostwach Europy 1996, gdzie Czesi zdobyli srebrny medal. To także w tamtym okresie dla Spartan grał Jiří Novotný, defensywny pomocnik, który był filarem swojego zespołu i doprowadził do zdobycia aż 14 tytułów ligowych. Lata 90-te charakteryzowały się również tym, że dochodziło do częstej rotacji składu. Tak swoją szansę w Sparcie dostały przyszłe legendy w historii czeskiej piłki, takie jak Pavel Nedvěd, Jan Koller czy Tomáš Rosický.
Ostatni powiew wygrywania
Choć liczba pięciu wygranych sezonów na przestrzeni lat 2000-2010 na papierze wygląda bardzo dobrze, to w porównaniu do przeszłości i w odniesieniu do trudnych momentów w czeskiej piłce była świadectwem, że legendarna Sparta zaczyna powoli gasnąć. Sytuacja z płacami piłkarzy była wręcz dramatyczna, a kluby częściej ponosiły straty, niż dochody. Doszło do tego, że talenty piłkarskie, w tym te młodzieżowe, po rozegraniu kilku udanych meczów w lidze czeskiego poszukiwało dalszej kariery za granicą. Z tego powodu każdy musiał sięgnąć po alternatywne rozwiązania.
Swoje szanse dostawali coraz młodsi zawodnicy, lub piłkarze, którzy nie mogli wcześniej wywalczyć miejsca w podstawowej jedenastce. Postawiono też na czeskich weteranów, którzy po udanym epizodzie na boiskach europejskich wracali do kraju, na ostatni etap swojej przygody z piłką. To miało swoje przełożenie w piłce międzynarodowej. Choć Sparta często awansowała do Ligi Mistrzów, to przeważnie odpadała w fazie grupowej.
Później sytuacja tylko się pogarszała, bo zarząd klubu nie był w stanie zapewnić stałych zarobków, a zmiennicy, którzy pojawiali się w miejsce sprzedanych piłkarzy, nie prezentowali wymaganej od nich jakości. W porównaniu do innych klubów Sparta z tym wyzwaniem poradziła sobie słabo. Pozostała silną czeską ekipą, ale utraciła status najlepszej.
Czasy obecne
Ostatni tytuł ligowy Sparta Praga wywalczyła w sezonie 2013/14, a ostatni puchar kraju w 2020 roku. Podsumowując na przestrzeni całej swojej historii, czeski klub wygrywał ligę 37 razy, a puchar kraju 27 razy, co jest krajowym rekordem. Sięgnął także trzykrotnie po Superpuchar, dwukrotnie, w 2010 i 2014 roku, na łamach rozgrywek o Czeski Superpuchar, a w 2020 roku już w ramach innych rozgrywek: o Superpuchar Czechosłowacji.
W ostatnich latach Sparta często awansuje do Ligi Europy, ale najczęściej odpada albo w fazie grupowej, albo tuż po przejściu do dalszej fazy rozgrywek. Regularnie znajduje się w ścisłej czołówce czeskiej ligi, często ją kończąc na drugim lub trzecim miejscu, ale tracąc zbyt dużo punktów do lidera rozgrywek. Obecnie trenerem drużyny jest Brian Priske, a od grudnia 2018 roku dyrektorem sportowym jest były zawodnik klubu i legenda Arsenalu Tomáš Rosický.
