Mirandinha – pierwszy kanarek na Wyspach

Roberto Firmino, Alissona, Williana czy Edersona kojarzą wszyscy fani Premier League. Każdy z tych graczy stanowi dużą wartość dodaną dla swojego zespołu i zapisuje piękne karty historii pod tytułem „Brazylijczycy w lidze angielskiej”. Ale mówiąc o piłkarzach z Kraju Kawy na Wyspach, warto przypomnieć człowieka, który przetarł brazylijskie szlaki w Anglii. Tym kimś był Mirandinha.

Chaval to nieduże miasto położone w północno-wschodniej Brazylii, w delcie trzech rzek: Parnaiby, Timonhy i Ubatuby. To tu, w 1959 r., gdy kraj z mozołem budował swoją nową stolicę Brasilię, urodził się Francisco Ernandi Lima da Silva, który potem zyskał sławę jako Mirandinha.

Jego dzieciństwo nie było łatwe. Był jednym z ośmiorga dzieci, a jego ojciec zarabiał na utrzymanie rodziny przy pozyskiwaniu soli z wody morskiej. Francisco musiał więc od najmłodszych lat pracować, by wspomóc domowy budżet.

Było naprawdę ciężko. Tata kupował ryby na plaży, a potem próbował je sprzedać. Dzieci też musiały pomagać. Sprzedawałem różne przedmioty na skrzyżowaniach, limonki, winogrona. Czyściłem szyby samochodowe – wspominał swoje dzieciństwo, które spędził w Fortalezie, największym mieście stanu Ceará.

Dwa rozczarowania

Francisco jak wiele biednych brazylijskich dzieci potrafił wyczyniać z piłką cuda. Ale talent i umiejętności to nie wszystko. By móc żyć z gry w futbol, potrzeba jeszcze wiele szczęścia. Zanim jednak los się do niego uśmiechnął, kilka razy musiał przełknąć gorycz porażki. Jak choćby wtedy, gdy wyrzucono go Ceary SC i Fortalezy EC, dwóch największych klubów piłkarskich w Fortalezie.

W Cearze prezentowałem się bardzo dobrze, strzeliłem sporo bramek, ale przez to, że byłem biednym, skromnym chłopcem straciłem miejsce. Preferowano osoby z prywatnych szkół. Zostałem odesłany i wylądowałem w Fortalezie EC – wspominał zawodnik.

Pierwsza przygoda z Tricolor (jeden z przydomków Fortalezy EC) również zakończyła się ogromnym rozczarowaniem.

Prawie się poddałem. W jednym z meczów grałem dla Fortalezy ze złamaną ręką. Wygraliśmy 12:1, a ja strzeliłem siedem bramek. Kiedy zdjęto mi gips i chciałem wrócić do gry, odesłali mnie – powiedział Mirandinha.

Mirandinha Drugi

Szansę dało mu dopiero Ferroviário, będące numerem trzy w mieście.

Pracowałem jako pomocnik stolarza. Lakierowałem meble. Wtedy pojawiła się w mojej głowie myśl, żeby spróbować swoich sił w Ferroviário. Pojechałem do klubu, wziąłem udział w treningu i przyjęli mnie.

Już na pierwszym treningu w Ferroviário Francisco otrzymał przydomek Mirandinha.

Dryblowałem między zawodnikami. W pewnym momencie oddałem strzał, który trafił do siatki. Piłka prawie eksplodowała. Mój trener krzyknął: „Mirandinha, tak jak Mirandinha”. Był wówczas słynnym brazylijskim graczem. Stałem się Mirandinhą Drugim – opowiadał w rozmowie z ChronicleLive wychowanek Ferroviario.

W ten sposób uzyskał taki sam przydomek, jaki nosił Sebastião Miranda da Silva Filho, gwiazdor Corinthians i São Paulo FC, członek reprezentacji Brazylii, która na Mistrzostwach Świata w 1974 r. zajęła czwarte miejsce.

Występami w młodzieżowej drużyny Ferroviario Mirandinha zapracował na status lokalnej gwiazdy futbolu. Ale jak mogło być inaczej, skoro potrafił strzelić trzy bramki w derbowym meczu przeciwko rówieśnikom z Ceary?

Debiut z golem

Dorosłego futbolu Mirandinha zasmakował daleko od rodzinnych stron. W 1978 r. trafił do Ponte Prety, klubu z miasta Campinas, położonego 3000 kilometrów na południe od Fortalezy.

Drużyna Ponte Preta przyjechała do Fortalezy, by zagrać z Cearą na Castelão (największy stadion w Fortalezie – przyp. aut.). Otrzymałem zaproszenie na spotkania z działaczami klubu. Tego samego dnia postanowili zabrać mnie do siebie. Cała sprawa została załatwiona w ciągu kilku godzin. Dali mi 500 reali, kazali iść do domu, spakować torbę i rano stawić się na lotnisku. Rodzice nie mogli w to uwierzyć. Nigdy nie wracałem do domu później niż po północy. A tego dnia przyjechałem o drugiej w nocy. Powiedziałem, że wyjeżdżam do Campinas – mówił w wywiadzie dla Vermelho.

W barwach pierwszej drużyny Ponte Prety zadebiutował 25 maja 1978 r. Tego dnia przeciwnikiem ekipy z Estadio Moises Lucarelli była reprezentacja Tunezji, która w Brazylii przygotowywała się do zbliżających się mistrzostw świata w Argentynie. Na początku drugiej połowy Mirandinha strzelił jedyną bramkę w tym spotkaniu.

Z Miurą w Palmeiras

Mirandinha opuścił Campinas w 1979 r., przenosząc się do Palmeiras. Ale nie do jednego z najsłynniejszych brazylijskich klubów, lecz do prowincjonalnego Palmeiras z miasta São João da Boa Vista. Wydatnie pomógł tej ekipie sięgnąć po mistrzostwo stanu São Paulo na trzecim poziomie rozgrywkowym i awansować o szczebel wyżej.

Na III i II poziomie rozgrywek stanowych prezentował się na tyle dobrze, że zwrócił na siebie uwagę szefów pierwszoligowego Botafogo. W barwach Estrela Solitária (Samotnej Gwiazdy) zadebiutował wreszcie w brazylijskiej ekstraklasie. Stało się to 18 stycznia 1981 r. przeciwko Desportivie Capixaba. W Botafogo Mirandinha spędził dwa lata. Przez kolejne dwa sezony reprezentował barwy Náutico. Potem trafił do Portuguesy, skąd na krótko wypożyczano go do Santosu i Cruzeiro.

Przełomowy dla wychowanka Ferroviario okazał się dopiero 1986 r. i transfer do Palmeiras. Tego właściwego Palmeiras z miasta São Paulo. W ekipie z Estádio Palestra Itália (ówczesny stadion Palmeiras, zburzony 10 lat temu) spotkał kilku znakomitych zawodników, m.in. legendarnego bramkarza Emersona Leão, świetnego napastnika Édera, a nawet Japończyka Kazuyoshiego Miurę, który dziś w wieku 53 lat wciąż gra w piłkę na profesjonalnym poziomie.

Gol na Wembley

Gracze tak dużej firmy, jak Palmeiras zawsze są bacznie obserwowani przez selekcjonerów reprezentacji Kraju Kawy. W 1987 r. Mirandinha wpadł w oko prowadzącemu wówczas ekipę Canarinhos Carlosowi Alberto Silvie. Szkoleniowiec postanowił zabrać napastnika do Wielkiej Brytanii na turniej Rous Cup.

Silva na turniej, w którym Brazylijczyków czekały pojedynki z Anglią i Szkocją, powołał wyłącznie piłkarzy występujących w rodzimej lidze. Obok Mirandinhi w samolocie do Europy znalazło się miejsce choćby dla Dungi, Romário, Raía czy Müllera, późniejszych mistrzów świata.

Rous Cup otworzył mecz Anglików (w składzie m.in: Gary Lineker, Chris Waddle czy Peter Shilton) z Brazylią. W 35. minucie Synowie Albionu wyszli na prowadzenie dzięki bramce Linekera. Zgromadzeni na Wembley angielscy kibice szaleli z radości. Miny zrzedły im jednak bardzo szybko – kilkadziesiąt sekund później było już 1:1. Peter Shilton nie zdołał chwycić piłki zagranej z prawej strony przez Müllera. Czekał na nią Mirandinha. Zawodnik Palmeiras mocnym uderzeniem posłał ją pod poprzeczkę i po chwili utonął w objęciach zadowolonych kolegów.

Brazylijczycy wygrali tamtą edycję Rous Cup. W swoim drugim meczu pokonali 2:0 Szkotów (cały mecz Mirandinhi), z którymi Anglicy wcześniej tylko bezbramkowo zremisowali. Co ciekawe, pomiędzy spotkaniami z Anglią i Szkocją Brazylijczycy zagrali również towarzyski mecz z Irlandią w Dublinie. A tuż po Rous Cup udali się do Helsinek, gdzie zmierzyli się z Finlandią. Mirandinha wystąpił w obu tych spotkaniach.

Pionier

W latach osiemdziesiątych kilku czołowych brazylijskich piłkarzy występowało z mniejszym lub większym powodzeniem w Europie. Niemal wszyscy reprezentanci Kraju Kawy, jeśli już decydowali się na kontynuowanie kariery na Starym Kontynencie, trafiali do Włoch. Tak było Edinho, Carecą, Zico czy Sócratesem. Oczywiście zdarzały się wyjątki – Wálter Casagrande, Elzo i Silas wybrali ekipy portugalskie, Júlio César przyjął ofertę francuskiego Brestu, a Alemão, Josimar i wcześniej Dirceu szukali swego szczęścia w Hiszpanii. O zimnej i deszczowej Anglii, gdzie siła i kondycja miały o wiele większe znaczenie niż finezja i technika, żaden z Canarinhos wtedy nie myślał poważnie. Północny szlak przetarł dopiero w 1987 r. Mirandinha.

Zanim Mirandinha po raz pierwszy postawił stopę na brytyjskiej ziemi, działacze Newcastle United co nieco już o nim wiedzieli. A to wszystko dzięki Humberto Silvie, znajomemu piłkarza i fanowi Palmeiras, przebywającemu w Anglii na wymianie studenckiej. Mieszkając na Wyspach, zaprzyjaźnił się z Bevem Walkerem, agentem kierowcy Formuły 1 Nigela Mansella oraz bliskim znajomym Malcolma McDonalda, byłego znakomitego napastnika Newcastle. Silva zbierał prasowe artykuły o Mirandinhi i nagrania na kasetach VHS. Pokazał je McDonaldowi, który najwyraźniej był pod wrażeniem umiejętności Brazylijczyka, ponieważ rozpoczął działania w kierunku sprowadzenia zawodnika na St. James’ Park.

Szczęśliwym zrządzeniem losu gracz Palmeiras dostał w tamtym czasie wspomniane powołanie na Rous Cup. Nadarzyła się więc znakomita okazja, by McDonald, Kevin Keegan oraz menedżer Newcastle Wille McFaul mogli przyjrzeć się umiejętnościom Mirandinhi z bliska. Wkrótce Newcastle zapłaciło Palmeiras za Mirandinhę 575 tys. funtów. W klubie z północy Anglii miał zastąpić Petera Beardsleya, którego Sroki latem sprzedały do Liverpoolu.

Ryż przed meczem i przyjaźń z Gazzą

Mirandinha przybył do Newcastle, nie znając języka. Co oczywiste, nie był też przyzwyczajony ani do angielskiej pogody, ani do angielskiego jedzenia.

Nie było ani fasoli, ani ryżu, czułem się trochę zagubiony. Ziemniaki, ziemniaki, ziemniaki, marchew, mąka kukurydziana, brukselka – relacjonował swoje pierwsze doświadczenia kulinarne w Wielkiej Brytanii.

Wkrótce jednak piłkarz odważył się zamówić ryż. Jak się szybko okazało, jego śladem poszli inni gracze. Niedługo potem wszyscy podczas przedmeczowych posiłków jedli ryż.

Brazylijczyk chętnie wspomina historie związane z Paulem Gascoigne’m, który wtedy również grał w Newcastle. Rzecz działa się po debiutanckim meczu Mirandinhi z Norwich (1 września 1987 r.).

Do autobusu przynieśli nam rybę z frytkami, żebyśmy mogli coś zjeść po meczu. Autobus zaczął odjeżdżać, a Gazza powiedział mi, żebym podszedł do pana Willy’ego [Willy’ego McFaula – przyp. aut.] i powiedział: „Panie Willy, jestem kurewsko głodny”. Nie wiedziałem, co to znaczy, więc podszedłem do menedżera i powiedziałem mu: „Szefie, jestem kurewsko głodny”. Wszyscy wybuchnęli śmiechem – opowiadał.

Gazza najwyraźniej polubił Brazylijczyka. Z wzajemnością. Anglik regularnie wpadał do niego, żeby spróbować brazylijskiego jedzenia. Gdy Mirandinha w 1989 r. opuszczał Anglię, Gascoigne podarował jego córce psa. Anglik upierał się, by zwierzę nosiło imię „Gazza”. Ostatecznie stanęło na tym, iż podarunek będzie nazywał się „Brzuszek” – na cześć kolegi Gazzy „Grubego Jima” zwanego też czasem „Grubym Brzuszkiem”.

Bez Gazzy, bez wyników

Jedenaście dni po meczu z Norwich Newcastle mierzyło się z Manchesterem United. Mecz zakończył się remisem 2:2, a Mirandinha strzelił obie bramki dla Srok. 26 września zdobył kolejnego gola – tym razem znalazł sposób na golkipera Southampton. W sumie w sezonie 1987/88 dla Newcastle trafił trzynastokrotnie (jedenaście razy w lidze, po razie w Pucharze Ligi oraz w Pucharze Anglii). Sroki uplasowały się na niezłym ósmym miejscu w ligowej tabeli.

Latem 1988 r. doszło do sporego osłabienia kadry Newcastle. Klub opuścił bowiem lider i główny kreator gry Paul Gascoigne, którego sprzedano do Tottenhamu. Tak więc bez Gazzy, ale za to wzmocnione m.in. Johnem Hendrie’m, Sroki przystąpiły do nowych rozgrywek.

Kampanię 1988/89 zaczęły bardzo źle. Pierwsze zwycięstwo udało im się odnieść dopiero w szóstej kolejce. Ekipa z St. James’ Park pokonała wtedy Liverpool, a mecz rozstrzygnął Mirandinha, pokonując słynnego Bruce Grobeelaara z rzutu karnego. Tydzień później przyszła jednak kolejna bolesna porażka. Newcastle gładko poległo z Coventry, co ostatecznie skłoniło zarząd klubu do podziękowania za pracę Williemu McFaulowi. Jego miejsce zajął Colin Suggett. Nowa miotła nie odmieniła jednak gry drużyny. W dziewięciu meczach zwyciężył tylko dwa razy, więc i on został zwolniony. Kierowanie zespołem w grudniu powierzono Jimowi Smithowi.

Farma świń

Mirandinha niezbyt pasował do filozofii Jima Smitha, który szukał sposobu na uratowanie Newcastle przed degradacją. W dodatku Brazylijczyk miał w tamtym czasie uporczywe problemy ze ścięgnem Achillesa. Ostatecznie sezon 1988/89 zamknął dziewięcioma ligowymi golami, z czego cztery zdobył z rzutów karnych. Nie uchroniły one Srok przed spadkiem.

Po zakończeniu rozgrywek napastnikowi rodem z Brazylii zaproponowano powrót do ojczyzny na zasadzie wypożyczenia do Palmeiras.

Jeśli o mnie chodzi, może zgnić na swojej świńskiej farmie w São Paulo – powiedział mało elegancko o Mirandinhi Jim Smith.

Brazylijczyk zgodził się na transfer do Palmeiras z nadzieją, że jeszcze uda mu się wrócić do Anglii. Wierzył też, że występy w ojczyźnie pozwolą mu znów przywdziać trykot reprezentacji Brazylii i zagrać na mistrzostwach świata we Włoszech. W barwach Verdão grał nieźle, ale na mundial nie pojechał.

Światełka z burmistrzem

Mirandinha, rozmawiając z dziennikarzami, z rozrzewnieniem mówi o czasach spędzonych na Wyspach. Jedno z jego najpiękniejszych wspomnień z tamtych lat dotyczy świąt Bożego Narodzenia.

To było w święta Bożego Narodzenia. Byłem w Anglii dopiero od trzech miesięcy, ale wybrano mnie, bym wraz z burmistrzem zapalił światełka choinkowe w mieście – sięgał pamięcią do wydarzeń sprzed 33 lat.

Po latach wspominając swoją karierę, stwierdził, że mógł nią nieco lepiej pokierować.

Pozostanie w Brazylii było jedną z najgorszych decyzji w moim życiu. Nie tylko dlatego, że nie zagrałem na mistrzostwach świata, ale także dlatego, że bardzo tęskniłem za Newcastle, zarówno za miastem, jak i moimi przyjaciółmi – mówił.

Kibice Srok, którzy w drugiej połowie lat osiemdziesiątych zasiadali na St. James’ Park, ciepło wspominają Brazylijczyka. Błyskotliwość Mirandinhi, technika i właściwa Brazylijczykom radość z gry przesłoniła jego kłótliwy charakter i strzały z nieprzygotowanych pozycji. Żywo pamiętana jest także przyśpiewka, jaką fani wymyślili na cześć napastnika z Kraju Kawy: „We’ve got Mirandinha, he’s not from Argentina, he’s from Brazil, he’s fucking skill!”, co w wolnym tłumaczeniu oznacza: „Mamy Mirandinhę, nie jest z Argentyny, jest z Brazylii, jest kurewsko dobry”.

Japońska przygoda

Po swoim drugim pobycie w Palmeiras Mirandinha znów spróbował sił w Europie. Zdecydował się na transfer do portugalskiego Belenenses. Zagrał tam jednak tylko w trzech meczach. Po tej krótkiej przygodzie wrócił do ojczyzny (pobyt w Corinthians i Fortalezie EC), ale w 1992 r. znów zdecydował się wyjechać za granicę.

Tym razem trafił do Japonii, gdzie reprezentował barwy Shimizu S-Pulse oraz Bellmare Hiratsuka (dziś Shonan Bellmare, a w momencie przyjścia Mirandinhi klub ten nosił nazwę Fujita). Z tą drugą ekipą awansował do J-League. Do kraju Mirandinha wrócił w 1995 r. Pod koniec kariery grał jeszcze Fortalezie EC i Ferroviário.

Problemy…

Po zawieszeniu butów na kołku Mirandinha rzucił się w wir trenerskiej pracy. Pracował w kilkunastu rodzimych klubach. Uczył futbolu także w Arabii Saudyjskiej, Malezji i Sudanie. Osiągnął nawet kilka sukcesów – w 2001 r. doprowadził Atlético Rio Negro Clube do Campeonato Amazonense (mistrzostwo stanu Amazonas), zaś osiem lat później z Fortalezą zdobył mistrzostwo stanu Ceara. Dziś pracuje jako trener drużyny do lat 20 brazylijskiego klubu Batatais FC.

Jak wielu piłkarzy po zakończeniu kariery popadł w problemy finansowe i osobiste. Musiał sprzedać majątek, by pokryć długi. Dwukrotnie się rozwodził. Jedna z jego córek kilka lat temu zmarła z powodu niewydolności płuc. Druga przez ponad dziesięć lat nie chciała mieć z nim kontaktu. Teraz próbuje wyjść na prostą. Ożenił się po raz trzeci. Z obecną małżonką ma syna.

Kolejnym Brazylijczykiem, który zagrał w najwyższej angielskiej klasie rozgrywkowej, był Isaías, sprowadzony przez Coventry w 1995 r.

DOMINIK GÓRECKI

• Artykuł Mirandinha: das ruas de Fortaleza para a Inglanterra z 17 listopada 2014 r.;
• Artykuł Mirandinha interview: The first Brazilian to play in England autorstwa Joshuy Lawa;
• Artykuł Mirandinha says England players will find it hard to breathe in Manaus autorstwa Jamesa Riacha z 28 maja 2014 r.;
• Artykuł Trailblazer Mirandinha relives Newcastle adventure autorstwa Rogera Bennetta z 18 lipca 2013 r.;
• Artykuł Stanley Rous Cup – part 3 (1987) z 29 czerwca 2017 r.;
• Artykuł YGF talks: Mirandinha on Being the First Brazilian in English Football, Joelinton, Personal Problems and Resuming his Coaching Career autorstwa Bruno Freitasa;
• Artykuł Z cyklu „Nieznani, a szkoda”: Mirandinha autorstwa Andrzeja Bazylczuka i Łukasza Miszewskiego;
• Mirandinha – O Embaixador da Copa de Ceará – wywiad z Mirandinhą z 21 kwietnia 2014 r.;
• Wyniki Newcastle United w sezonie 1987-88.